batı ülkeleri içerisinde federal siyasi yapıya ve başkanlık sistemine sahip olan bir ülkedir. iyi mi kötü mü tam verileri elime geçtiğinde editleyerek sizlerle de paylaşacağım. merak konusu yaptığım gelişimiydi, çünkü bu adamlar için köklü bir maliye tarihinden söz edemiyoruz. kıt'anın keşfi ile avrupa ülkelerinin ekonomik, idari siyasi vb. yönleri buraya yerleşmeye başlamış. ve aynı zamanda kıt'a ülkeleri ve abd, gelişmeye ve yeni bir uygarlık geliştirme yüklemelerine başlamış.
amerika'nın bağımsızlığının tanınma süreci; ingiltere'ye karsı açılan vergi mücadesi ve altı yıl süren savaştan sonra 1783'de ingilizlerin amerikalıların bağımsızlığını tanıması ile başlamış. abd'nin kuruluş yıllarında parlamentonun yaptıkları bütçe uygulamaları ingilizleri tekrarlamaktan öteye gidememiş. yani; parlemanto üyelerinin hepsi bütçeyi inceler ve tartışırdı. bütçe ile ilgili ilk ihtisas komisyonu çalışması 1795 yılında temsilciler meclisi gelirler komisyonunun kurulması ile başlamıştır. kurulan bu komisyon ile birlikte maliye bakanlığının bütçe ve gelirler üzerindeki bazı yetkileri kısıtlanmış hatta ellerinden alınmıştır. hatta ve hatta 1801-1809 yılları arasında maliye bakanlığı ile komisyon arasındaki ilişkiler kopma aşmasına gelmiştir.
1855 yılında temsilciler meclisinde ödenekler ile ilgili 8 komitenin bulunduğu, daha sonra bu komitenin sayısının 14'ü temsilciler meclisi ve 15'i de senato olmak üzere 29'a yükseltildiği görülmektedir.
1800-1912 yılları arasında abd bütçe sistemi: her federal dairenin bütçe teklifleri tek tek olmak üzere kongreye sunuluyordu. başkanın, bu teklifleri, kongreye sunmadan önce değiştirme hakkı yoktu. ödenekler titizlik ile ayarlanılıyor ve yürütme organının ödenekler arası transfer yapma yetkisi kısıtlanmıştı. kongre, ödenekleri ayrıntılandırarak, yürütme organının yetkisini sınırlandırıyordu.
federal idarede ve bütçe ve maliye konusunda başkan william howard taft (zerre haz etmem) döneminde yumuşatıcı tedbirler alınmıştır. howard döneminde tasarruf ve verimlilik komisyonu kurulmuştur. komisyonun iki yıllık çalışmadan sonra hazırladığı raporda:
- federal idare önce neler yapmak istediğine karar vermelidir.
- bu amaçlara uygun en iyi örgütlenmenin nasıl olabileceği araştırılmalıdır.
- kamu personelinin seçimi, eğitimi ve etkin çalışma metotlarıyla ilgilenilmelidir.
- kamu kuruluşlarının içindeki her bölüm, kendisi için en iyi sonuç verecek etkin çalışma metotlarını araştırarak bulup uygulamalıdır.
- bütün bunlar yıllık programlar halinde yapılıp uygulanacak bütçeler aracılığı ile gerçekleştirilmelidir.
- kamu kalitesinde kaynak kullanımında etkinliğin sağlandığını izlemeye elverişli bir muhasebe sistemi ve denetim mekanizması kurulmalıdır.
bu rapordan sonra haliyle bazı yenilikler ortaya çıkmıştır. 1934'de tarım bakanlığında performans bütçe sistemi uygulamaya başlanmıştır. 1939 yılında reorganizasyon kanunu ile bütçe bürosu hazine bakanlığından ayrılmıştır. başkanlık yürütme idaresine bağlanmıştır. ikinci dünya savaşına hazırlık içinde "performans" ve "program bütçe" uygulamaları geliştirilmiştir.
abd bütçe sistemlerini ilk olarak denek gibi özel sektörde denemiş ve başarılı olan sistemi kamulaştırmıştır. hatta özel sektörde başarı ve amaca ulaşan yöneticileri de bünyesine dahil etmiştir. abd'de performans ve program bütçe sistemi 1960'lı yılların başlarında "planlama-proglamlama-bütçeleme sistemi (ppbs)" olmuştur. bu sistemi birçok avrupa ülkesi de uygulamış, ülkemize ise; 1973 yılında geçmiştir.
abd'de başkan nixon öncülüğünde 1973 yılında 21 federal birime "hedeflere göre yönetim sistemi" pilot olarak uygulanmıştır.
`
başkan carter `döneminde sıfır esaslı bütçeleme ismiyle yeni bir sistem kurulmuştur. tarım bakanlığında uygulamaya başlanılan bu sistemden alınan pozitif sonuçlara göre, 1977'de federal devletin bütün bakanlık ve bürolarında uygulanmaya başlanmıştır.
1993 yılında ise "hükümet performans ve sonuçlar kanunu" kabul edilmiştir. kanuna göre federal birimler uzun vadeli stratejik planlar hazırlayacak, bütçelerinde yer alan programlar için faaliyetleri belirleyecek ve yıllık performans hedefi koyarak yıllık faaliyet raporu ortaya koyacaklardır. böylece abd'de hükümet performans ve sonuçlar kanunu ile stratejik planlamaya dayalı performans esaslı bütçeleme uygulaması başlatılmış, federe devletlerde bu uygulamaya gitmiştir. yeni bütçeleme sistemi batılı ülkeler ve ülkemiz gibi çeşitli ülkelerde kullanılmıştır.