uydurulan yahut dejenere olan din ile bilhassa ritüel kısmında mümkün olan ütopya. dinlerin "hiç olmamış" başlığı-varsayımı üzerinden değil de günümüzdeki yeri-değişiminden yola çıkarsak şayet şunları söyleyebiliriz.
öncelikle din kelimesinin "sistem-yol" gibi manalara geldiğini de var sayarsak, yaşanmayan da yok olmaya mahkumdur.
hatta bazı dini yazarlar-ilahiyatçılar, zamanla namaz gibi ritüellerin bazı kabilelerde vs. bir gösteri tarzında hareketler haline geldiğini, dinin içinin boşaltılması konusu üzerinden irdeler. dolayısıyla tapınak dini haline gelmiş, insanlara bir ağrı kesici, rehabilitasyon dışında bir şey vermeyip deforme olmuş sistem, artık bambaşka bir şeydir. "aynı nehirde iki kere yıkanamazsınız" misali bir silinme-bozulma vardır ortada. yalan olmuştur.
ali şeriati'nin de dediği gibi:
"eğer bir din yetimi korumuyor, kimsesize sahip çıkmıyor, ezilenlerin sesi ve soluğu olmuyorsa yalandır ve afyondur.''