chretien de troyes, batı ortaçağ dünyasının yerel dilde ilk romans yazarlanndan biri ve en önemlisidir. chretien 'den günümüze farklı edebi eserlerin yanı sıra, 1160 ile yaklaşık 1185 arasında kuzey fransa 'daki saray çevrelerinde yazdığı beş manzum romans ulaşmıştır. kral arthur'un ve yuvarlak masa şövalyelerinin dünyası chretien'in tüm edebi eserlerinin ana içeriğini ve ortamını oluşturur. efsanevi şövalye figürleri ile karmaşık bir yapıya sahip, incelikli bir psikoloji sergileyen aşk hikayeleri, somut tarihi ve feodal dinamikler içerisine konumlandırılır. savaşçılara özgü şeref, kahramanlık ve cesaret değerleri ile "zarif aşk" temaları arasındaki diyalektik, karakterlerin bireysel ve ruhani arayışlarıyla bir arada yer alır.
chretien de troyes avrupa'nın latin kökenli dillerdeki yeni anlatım ortamının ilk yazan değilse de, hiç şüphesiz ortaçağda yerel dilde yazan en büyük romans yazandır. chretien hakkında bildiklerimiz, kendisinin eserlerine dahil ettiği bilgilerdir. onun dışında hiçbir belgeye sahip değiliz ve yazarın kimliği bile hiçbir kesin bilgiye dayalı değildir. chretien'le ilgili bildiklerimiz arasında, yazarlık faaliyetinin bir kısmını akitanyalı eleonore ile ilk kocası, fransa kralı vıı. louis'nin kızı marie de champagne'ın sarayında yürüttüğünü bilinir. kral kızı olan marie, 1164 yılında 1 1 52'den itibaren champagne kontu olup çok kültürlü biri olan "liberal" henry'yle evlenir. chretien, chevalier de la charrette adlı romansının başında, bu kitabı kontesin isteği üzerine yazdığını belirtir. son eseri olan conte du graal'ın önsözünden ise flandre kontu philippe d'alsace'ın hizmetinde olduğunu öğreniriz; onunla belki de troyes sarayında tanışmıştır, çünkü philippe 1 1 8 l 'den kısa bir süre sonra, bu arada dul kalmış olan marie'ye evlilik teklif etmek için geldiği sarayda bir süre misafir edilir. günümüze ulaşmış olan ilk romansı, erec et enide'in ön sözünde ise yazar 9. mısrada kendinden "crestlen de troyes" diye söz eder, dolayısıyla champagne asıllı olduğunu belirtir. bu büyük romans yazan hakkında bildiklerimiz bunlarla, dolayısıyla sadece yazdığı eserlerle sınırlıdır. yazarın kimliğiyle ilgili az veya çok hayali birçok tez öne sürüldüyse de, hiçbiri tamamıyla ikna edici değildir. bu tezlerden bazılarında 1173 tarihli bir belgede adı geçen, saint loup de troyes'da rahip olan bir "christianus"la aynı kişi olduğu, garip bir interpretatio nominis temelinde din değiştirmiş bir yahudi olduğu e gençliğinde ingiltere'de plantagenet saray
çevrelerine yakın olup erec et enide'i orada yazdığı ileri sürülmüştür. ancak bu tezlerin hiçbiri ikna edici değildir ve sağlam bilgileri temel almaz.
chretien'in eğitimine gelince, çeşitli nedenlerden dolayı, oil dilindeki ilk romansı yazan clerc wave veya benoit de sainte-maure gibi bir rahip olduğu sanılır; bu arada conte du graal'ı orta-yukarı almancaya uyarlayacak olan wolfram von eschenbach'ın chretien'den bir usta olarak söz etmiş olması ilginçtir.
marie de champagne'ın sarayı, xıı. yüzyılın en önemli "edebi mekan"lanndan biridir. tarih yazımına dayalı her türlü efsanenin ötesinde, latince ve yerel dillerde yazan edebiyatçılarla çevrili olan eleonore'un kızı edebi açıdan bilgili, zarif bir ortamda yaşardı. kocası henry daha çok klasik kültürle ve teoloji alanıyla ilgiliyken marie'nin asıl ilgi alanı, yerel dillerdeki edebiyattır: eructavit ve tevrat'm yaratılış'ı gibi kitab-ı mukaddes'i temel alan açıklama eserlerinin adandığı marie de champagne, andrea capellano'nun de amore eserindeki karakterlerden biridir ve gautier d'arras'ın eracle romansı da kendisine adanmıştır. gace brule'nin oil dilinde bazı şiirleriyle rigaut de barbezilh'in oc dilinde bir şiiri onunla bağlantılıdır, aynca üvey kardeşi aslan yürekli richard da tutukluluğu sırasında bazı şiirlerini marie de champagne'a adamıştır.
chretien de troyes'nın eserleri hakkında da sadece kısmi bilgilere sahibiz. yazar cliges adlı romansının önsözünde daha önceki eserlerini sıralar. ovidius'un eserlerine getirdiği uyarlamalardan bir tek philomena günümüze ulaşmıştır ve bazı şüpheli noktalara rağmen chretien'e atfedilir. tristan kaynaklı içerikle ilgili olduğu anlaşılan le roi marc et ysalt la blonde romansının yanı sıra, chretien'in ilk arthur temalı romansı vardır: erec et enide. dolayısıyla chretien'in eserlerinin kronolojik sıralaması tahminen şöyledir:
- 1160-y. 1170: ovidius'u örnek alan eserler ve le roi marc et ysalt la blonde romansı
- 1170: erec et enide
- 1176: cliges
- 1177-y. 1181 : chevalier de la charrette (lancelot) - bu eser yazar tarafından değil de godefroi de leigni tarafından tamamlanmıştır - ve muhtemelen aynı dönemde yazılmış olan chevalier au lion
- y. 1181 - 1185?: conte du graal, tamamlanmamış eser.
chretien'den geriye aynca iki aşk şarkısı kaldığından yazar aynı zamanda eserleri bilinen ilk truver de sayılır. arthur temalı konulan işlemeyen ve aziz eustache efsanesine dayanan guillaume d 'angleterre'in yazarının adı chretien ise de, aynı kişi olmadığı ve bu kitabın chretien de troyes'ya ait olmadığı sanılır.
c hretien'in beş romanı, arthur temalı romansın ilk bilinen örnekleridir, yani brutus zamanından beri ingiltere adasına hakim olan savaş döneminden sonra kral arthur tarafından oluşturulan barış dünyasındaki karakterleri olaylan ve yerleri anlatırlar. on iki yıllık o barış döneminde ve historiadan yoksun bir dünyada geste yerine aventure kahramanların epik şiiri veya soyların tarihi öyküsü yerine merveille vardır. günümüzde paris ulusal kütüphanesi'nde bulunan ms. fr. 1450 sayılı el yazmasında erec et enide'in metninin wace'in brut romanı ile bağlantılı olarak sunulması bir rastlantı değildir.
dolayısıyla kral arthur'un dünyası, chretien'in şövalyelerinin ve kahramanlarının maceralarının yer aldığı karmaşık, ama değişmez ortamı oluşturur. ingiltere ile doğu dünyası ve bizans arasında bir bağlantının kurulduğu cliges dışında, diğer romansların hepsi aynı ortamın içinde gerçekleşir. ancak epik temalar da kendini gösterir veya onlara atıfta bulunulur. örneğin cliges'de kont engres'in ihaneti ganelon'un ihanetiyle kıyaslanır, chevalier au lion'da başkahraman yvain, roland'dan daha cesurdur, charrette'de ise guillaume dizisinden bir chanson de geste olan moniage guillaume'un bir karakteri olan ysore'den söz edilir. ama bu kahramanlar değişime uğramıştır ve onlarla beraber yiğitlik, cömertlik ve cesaret gibi epik değerler de değişime uğrar.
chretien de troyes avrupa'nın latin kökenli dillerdeki yeni anlatım ortamının ilk yazan değilse de, hiç şüphesiz ortaçağda yerel dilde yazan en büyük romans yazandır. chretien hakkında bildiklerimiz, kendisinin eserlerine dahil ettiği bilgilerdir. onun dışında hiçbir belgeye sahip değiliz ve yazarın kimliği bile hiçbir kesin bilgiye dayalı değildir. chretien'le ilgili bildiklerimiz arasında, yazarlık faaliyetinin bir kısmını akitanyalı eleonore ile ilk kocası, fransa kralı vıı. louis'nin kızı marie de champagne'ın sarayında yürüttüğünü bilinir. kral kızı olan marie, 1164 yılında 1 1 52'den itibaren champagne kontu olup çok kültürlü biri olan "liberal" henry'yle evlenir. chretien, chevalier de la charrette adlı romansının başında, bu kitabı kontesin isteği üzerine yazdığını belirtir. son eseri olan conte du graal'ın önsözünden ise flandre kontu philippe d'alsace'ın hizmetinde olduğunu öğreniriz; onunla belki de troyes sarayında tanışmıştır, çünkü philippe 1 1 8 l 'den kısa bir süre sonra, bu arada dul kalmış olan marie'ye evlilik teklif etmek için geldiği sarayda bir süre misafir edilir. günümüze ulaşmış olan ilk romansı, erec et enide'in ön sözünde ise yazar 9. mısrada kendinden "crestlen de troyes" diye söz eder, dolayısıyla champagne asıllı olduğunu belirtir. bu büyük romans yazan hakkında bildiklerimiz bunlarla, dolayısıyla sadece yazdığı eserlerle sınırlıdır. yazarın kimliğiyle ilgili az veya çok hayali birçok tez öne sürüldüyse de, hiçbiri tamamıyla ikna edici değildir. bu tezlerden bazılarında 1173 tarihli bir belgede adı geçen, saint loup de troyes'da rahip olan bir "christianus"la aynı kişi olduğu, garip bir interpretatio nominis temelinde din değiştirmiş bir yahudi olduğu e gençliğinde ingiltere'de plantagenet saray
çevrelerine yakın olup erec et enide'i orada yazdığı ileri sürülmüştür. ancak bu tezlerin hiçbiri ikna edici değildir ve sağlam bilgileri temel almaz.
chretien'in eğitimine gelince, çeşitli nedenlerden dolayı, oil dilindeki ilk romansı yazan clerc wave veya benoit de sainte-maure gibi bir rahip olduğu sanılır; bu arada conte du graal'ı orta-yukarı almancaya uyarlayacak olan wolfram von eschenbach'ın chretien'den bir usta olarak söz etmiş olması ilginçtir.
marie de champagne'ın sarayı, xıı. yüzyılın en önemli "edebi mekan"lanndan biridir. tarih yazımına dayalı her türlü efsanenin ötesinde, latince ve yerel dillerde yazan edebiyatçılarla çevrili olan eleonore'un kızı edebi açıdan bilgili, zarif bir ortamda yaşardı. kocası henry daha çok klasik kültürle ve teoloji alanıyla ilgiliyken marie'nin asıl ilgi alanı, yerel dillerdeki edebiyattır: eructavit ve tevrat'm yaratılış'ı gibi kitab-ı mukaddes'i temel alan açıklama eserlerinin adandığı marie de champagne, andrea capellano'nun de amore eserindeki karakterlerden biridir ve gautier d'arras'ın eracle romansı da kendisine adanmıştır. gace brule'nin oil dilinde bazı şiirleriyle rigaut de barbezilh'in oc dilinde bir şiiri onunla bağlantılıdır, aynca üvey kardeşi aslan yürekli richard da tutukluluğu sırasında bazı şiirlerini marie de champagne'a adamıştır.
chretien de troyes'nın eserleri hakkında da sadece kısmi bilgilere sahibiz. yazar cliges adlı romansının önsözünde daha önceki eserlerini sıralar. ovidius'un eserlerine getirdiği uyarlamalardan bir tek philomena günümüze ulaşmıştır ve bazı şüpheli noktalara rağmen chretien'e atfedilir. tristan kaynaklı içerikle ilgili olduğu anlaşılan le roi marc et ysalt la blonde romansının yanı sıra, chretien'in ilk arthur temalı romansı vardır: erec et enide. dolayısıyla chretien'in eserlerinin kronolojik sıralaması tahminen şöyledir:
- 1160-y. 1170: ovidius'u örnek alan eserler ve le roi marc et ysalt la blonde romansı
- 1170: erec et enide
- 1176: cliges
- 1177-y. 1181 : chevalier de la charrette (lancelot) - bu eser yazar tarafından değil de godefroi de leigni tarafından tamamlanmıştır - ve muhtemelen aynı dönemde yazılmış olan chevalier au lion
- y. 1181 - 1185?: conte du graal, tamamlanmamış eser.
chretien'den geriye aynca iki aşk şarkısı kaldığından yazar aynı zamanda eserleri bilinen ilk truver de sayılır. arthur temalı konulan işlemeyen ve aziz eustache efsanesine dayanan guillaume d 'angleterre'in yazarının adı chretien ise de, aynı kişi olmadığı ve bu kitabın chretien de troyes'ya ait olmadığı sanılır.
c hretien'in beş romanı, arthur temalı romansın ilk bilinen örnekleridir, yani brutus zamanından beri ingiltere adasına hakim olan savaş döneminden sonra kral arthur tarafından oluşturulan barış dünyasındaki karakterleri olaylan ve yerleri anlatırlar. on iki yıllık o barış döneminde ve historiadan yoksun bir dünyada geste yerine aventure kahramanların epik şiiri veya soyların tarihi öyküsü yerine merveille vardır. günümüzde paris ulusal kütüphanesi'nde bulunan ms. fr. 1450 sayılı el yazmasında erec et enide'in metninin wace'in brut romanı ile bağlantılı olarak sunulması bir rastlantı değildir.
dolayısıyla kral arthur'un dünyası, chretien'in şövalyelerinin ve kahramanlarının maceralarının yer aldığı karmaşık, ama değişmez ortamı oluşturur. ingiltere ile doğu dünyası ve bizans arasında bir bağlantının kurulduğu cliges dışında, diğer romansların hepsi aynı ortamın içinde gerçekleşir. ancak epik temalar da kendini gösterir veya onlara atıfta bulunulur. örneğin cliges'de kont engres'in ihaneti ganelon'un ihanetiyle kıyaslanır, chevalier au lion'da başkahraman yvain, roland'dan daha cesurdur, charrette'de ise guillaume dizisinden bir chanson de geste olan moniage guillaume'un bir karakteri olan ysore'den söz edilir. ama bu kahramanlar değişime uğramıştır ve onlarla beraber yiğitlik, cömertlik ve cesaret gibi epik değerler de değişime uğrar.