huruf

Esasen bir kuş türünün adıdır. Bu kuşa "bağırgan" da derlerdi.

Sonradan "acemi, toy" manası da kazanmıştır.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "evlat" olarak açıklanan kelime.

"Ogul" esasen cinsiyet içermez, hem kız hem erkek evlat için ogul denirdi.

Kâşgarlı Mahmut şu açıklamayı yapmış:

"Ogul, kuralsız olarak oglan şeklinde çoğul yapılır. Aslında oğullar şeklinde çoğul yapılması gerekirdi."

Kaşgarlı Mahmut bu kuralsız çoğula bir örnek daha veriyor:

"Er adam demektir, fakat çoğuluna 'erler' dedikleri gibi 'eren' de derler."

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "üvey" olarak açıklanan kelime.

Kâşgarlı Mahmut şu misalleri vermiş:

Kansık ata: üvey baba.
Kansık ogul: üvey evlat, evlatlık.

(bkz:Ögdaş)
(bkz:Kandaş)
(bkz:Ogul)

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "ana bir kardeş" olarak açıklanan kelime. ("Ög" Eski Türkçede anne demektir.)

(bkz:Kandaş)
(bkz:Kansık)

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "baba bir kardeş" olarak açıklanan kelime.

(bkz:Ögdaş)
(bkz:Kansık)

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "kıç, insanın kaba eti" olarak açıklanan kelime.

Bugünkü yaya kelimesi ise "yadag"dan gelir, kökü yad(mak), bildiğiniz "yaymak" fiili.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "timsah" olarak açıklanan kelime.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "köle" olarak açıklanan kelime.

Günümüzde biz bu kelimeyi "tekin" olarak kullanıyoruz.

Aşağıdaki açıklamaların tamamı Kâşgarlı Mahmut'a ait:

"Asıl anlamı köledir. Kümüş tigin: Gümüş gibi temiz renkli köle. Alp tigin: Dayanıklı köle. Kutlug tigin: Uğurlu köle. Daha sonra bu isim özel olarak Hâkaniye (Karahanlı) oğulları için kullanılmaya başlandı."

Edward Said'in bir kitabının ismi.

Farsça kökenli olup "kuş yuvası" anlamına gelen kelime.

Anlam genişlemesiyle "ev, yuva, barınak" anlamına da gelir. Tevfik Fikret'in Bebek'teki evinin adı da bu yüzden "Âşiyan"dır.

(bkz:uya)

Eski Türkçede "teñri" (tengri) olarak söylenen tanrı kelimesi esasen "yaratıcı" değil, "gök" anlamındadır.

Orhon Abideleri'nden Kültigin Abidesi'nin doğu yüzünün giriş cümlesi "Üze kök teñri, asra yagız yer..." diye başlar. Günümüz Türkçesiyle: "Üstte mavi gök, altta kara toprak..."

Kök: mavi
Teñri: gök
Kök Teñri: mavi gök

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "iş yapmaya muktedir olan" olarak açıklanan kelime.

Kâşgarî şöyle not düşmüş:

"Allahu Teâlâ için 'ugan Teñri' denir. Kadir olan Allah (el-Kadir) demektir."

(bkz:Tanrı)

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "yüce ve aziz Allah" olarak açıklanan kelime.

Fakat Kâşgarî aynı kelimenin başka bir anlamını da vermiş:

"Kâfirler (yüce Tanrı onları yok etsin) göğe teñri (tanrı) derler. Gözlerine büyük görünen dağ, ağaç gibi şeylere de teñri derler ve bu gibi şeylere secde ederler. Bundan hareketle "bilgin" için de "teñriken" derler. Sapkınlıktan Allah'a sığınırız."

Tahmin edileceği gibi, Kâşgarlı Mahmut'un kâfir dediği bu kişiler, Türklerin henüz İslam dinini kabul etmemiş olan boylarıdır.

(bkz:Ugan)

(bkz:yusuf yusuf)

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "namaz" olarak açıklanan kelime.

[Namaz kelimesi Farsça, Arapçası salâ(t).]

Kâşgarî'ye göre Türkler namaza "yükünç" der, Oğuzlar ise namazı düzgün kılmak anlamında "yükünç itmek" der.

Yükünç kelimesinin kökü "yükün(mek)" fiilidir ki Kâşgarlı Mahmut'a göre yükünmek "secde etmek" anlamındadır. Aynı zamanda, saygı göstermek için "baş eğmek" anlamına da gelir.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "küçük şey" olarak açıklanan kelime.

Kâşgarî diyor ki "Nesnelerin küçüğüne 'uşak neñ' denir. Ayrıca küçük çocuklara 'uşak oglan', odunun parçalanmışına da 'uşak otuñ' derler."

kâşgarlı mahmut'un, "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "Türklerin Çiğil lehçesinde 'dişi kedi' demektir" diye açıkladığı kelime.

Kâşgarlı ayrıca not düşmüş: "Oğuzlar ise buna 'çetük' derler."

Kâşgarlı Mahmut "müş" kelimesi için bir de örnek cümle vermiş: "Müş oglı muyavu togar." (Kedi yavrusu miyavlayarak doğar.)

Bugünkü "Armut dibine düşer." atasözü ile anlamdaş sanki.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "aşk ve özlemden duyulan heyecan, aşk, şevk" olarak açıklanan kelime.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "gece yapılan sohbet meclisi" olarak açıklanan kelime.

Kâşgarlı Mahmut "Oğuzlar cim üzerine üstün koyarak 'sürçek' derler." diye not düşmüş.

(bkz:sıra gecesi)

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "kuş yuvası" olarak açıklanan kelime.

(bkz:aşiyan)

Aynı zamanda "ciltçilikte ve basımevlerinde kağıdı veya kitap formalarını düzgün bir biçimde katlamak için kullanılan araç".

Kalitelisi kemikten yapılır, ahşap olanları da vardır.

İngilizcede "bone folder" denir.


zenginsozluk.com/foto

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "serçe kuşu" olarak açıklanan kelime.

Kaşgarlı Mahmut ayrıca, Oğuzların bu kuşa "seçe" (r yok) dediğini aktarıyor.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "ateş böceği" olarak açıklanan kelime.

"Köz" kökü, bildiğimiz köz kelimesi.

Közkeni için modern Türkçede "yıldız böceği" veya "yıldız kurdu" da kullanılır.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "göz ağrıdığı veya kamaştığı zaman göz üzerine konan, at kılından örme nesne" olarak açıklanan kelime.

Eski Türkçe kelime başındaki k'ler Batı Türkçesinde g'ye dönüşür.

Bugünkü "gözlük" ile aynı kelime aslında, fakat mevcut anlam elbette gözlüğün icadından sonra oluşmuş.

kâşgarlı mahmut'un "dîvânu lugâti't-türk" adlı eserinde (11. yy.) "ayna" olarak açıklanan kelime. ("Ayna" Farsçadan alıntı.)

Eski Türkçede "közñü" şeklinde, nazal n ile söylenir. ("Köz" kökü bugünkü "göz".)

Kâşgarlı Mahmut'un aktardığına göre kelime Kuzey Türkçesinde (Kuman-Kıpçak) "kuzgu" şeklindedir.